Folklore

De patroonheiligen van de duivenmelkers...(1)

Anne Rieter & Jean-Luc Dubart
Bron : De Liefdadigheid.

In het boek "De Heiligen en de Dieren" leest men 'Noa wordt aanroepen voor de postduiven'...

Niets verwonderlijks: wat heeft hij de hemel onderzocht, Noa, en de dikke wolken die zich opstapelen; zijn hoofd vol projecten voor na de stortvloed. Een duif lossen, dan heel zijn kolonie. Eén of twee glazen drinken in het lokaal. De regenboog gadeslaan met de hoop op een duurzame opklaring, de wereld overdoen en 950 jaar leven: het profiel van de duivenmelker is bijna niet veranderd sinds de nacht der tijden!

De officiële patroonheilige van de duivenmelkers is Colombe van Sens, een martelares uit de IIIde eeuw, eveneens beschermster van Soulme en Deerlijk. Hoe te weten komen wat eertijds Rome tot die keuze heeft bewogen? Ze heeft een pluim gekregen in haar emblemen, maar het is een pauwenpluim; en als men de legende mag geloven, werd ze aanbeden om regen te verkrijgen: het staat geschreven in de Bibliotheca Sanctorum. Wie kan maken, kan ontbinden!

Zoé-Katharina Labouré, geboren zestienhonderd jaar na Colombe van Sens, verdient ook deze erkenning voor de vele duivenmelkers van wue ze de hartbeschermster is. Katharina Labouré heeft op jonge leeftijd 600 à 700 duiven verzorgd van de vaderlijke duiventil, in Bourgogne in de XIXde eeuw. Ze is naar Parijs getrokken om binnen te treden in het klooster bij de Meisjes van de Liefdadigheid, een leven verlicht door meerdere verschijningen, volledig toegewij aan het verzorgen van oude mensen, 'zonder ooit de duiventil te vergeten die haar deed denken aan haar (...) kindervreugden'.

Haar duivenbouillon is in volkse geest gebleven: een befaamd versterkend serum voor zieken. Een drankje dat goed gekend is door onze wielrenners, beweert Joseph Willems, een Antwerpse priester, die elk jaar een mis opdraagt voor de duivenmelkers, gevolg door een zegening ("duivenzegening" of "duivenwijding" is de populaire uitdrukking).

Niet een wonderbaarlijke medaille, maar een origineel standbeeldje van Sint Katharina met een duif in haar handen, heeft hij laten maken; men vindt haar terug tot in Texas bij een Nederlandse duivenkweker.

De provincie Antwerpen opent traditioneel de maand van de zegeningen van de duivenmelkers in Aartselaar, op de tweede zaterdag van maart, in de Sint Leonarduskerk.

Op de derde zaterdag van maart vinden twee duivenzegeningen plaats: de eerste in Grobbendonk, Sint Lambertuskerk, in de Antwerpse Kempen, de tweede in Vroenhoven-Riemst, in Zuid-Limburg, historisch gekeerd naar Maastricht. De laatste zaterdag van maart is er een duivenwijding in Wevelgem, voor de duivenmelkers van West-Vlaanderen en de Doornikse liefhebbers, in de Sint Theresiakerk, Kortrijkstraat, in de richting van Menin.

De postduif is ook de genodigde van de processies. Herinnert men zich de 'gekroonde duif' van Kasterlee die eertijds de religieuze stoet vergezelde in een reiskorf, met een constateur? Men vertelt dat de liefhebbers de stoet volgden, voorzien van een duivenkorf om te tonen dat ze goed geklasseerd waren.

Altijd al hebben de Waalse liefhebbers de verplaatsing gemaakt naar het Vlaamse gebied om aan één of andere duivenviering deel te nemen, omdat ze geen equivalent vonden op Franstalig grondgebied. Tot 15 augustus 2002, waarop Waals-Brabant het overnam op de Oostenlijn: ter gelegenheid van de 250 jaar van de Kapel van Malèves Sainte Marie, opgericht in open veld door monniken van Villers-la-Ville, verenigde een duivenzegening de duivenliefhebbers van Perewez, Thorembais, Lisnmeau en omstreken/. De Kapel van Malèves Sainte Marie is sinds altijd één van de voorkeurplaatsen van de duivenmelkers van Vlaams-Brabant om hun duiven te trainen voor de snelheidswedstrijden uit Momignies.

 

Een handvol andere heiligen krijgen eveneens de duif als attribuut.

Voor de mannelijke heiligen :
Ambroise van Milaan; Bernardinus van Sienna; Karel Borremeus; David; Gregorius de Grote, paus; Hendrik II; Johannes de Evangelist; Lucas de Evangelist; Oswald van Northumbrië en Petrus Celestinus.

Voor de vrouwelijke heiligen :
Colombe de Riéti; Eulalie de Mérida; Hildegarde van Bingen; Maria-Magdelena van Pazzi; Scholastica; Thecla van Iconium; Theresia van Avilla.
Soms wordt de duif voorgesteld met een ampul (flesje) in de bek, dat is dan Sint Remigius van Reims.

Meerdere heiligen worden voorgesteld met een duif die boven hun hoofd zweeft: Ambroise van Milaan; Fabien, paus; Hilaire van Arles; Ida van Herzfeld; Johannes Chrysostomus; Polycarpus van Smyrne en Samson van Dol.
Soms rust de duif op de schouder en fluistert in het oor van de heilige: Ambroise van Milaan; Ambroise Sansedoni; Cunebert van Keulen; Gregorius de Grote, paus; Gregorius VII, paus; Hadelin; Jacobus van Ulm; Johannes Chrysostomus; Petrus van Morrona; Thomas van Aquino.
Een andere voorstelling : de duif op een stok : Hadelin.
De duif rust soms op een mijter : Cunebert van Keulen.
De duif komt uit de mond : Thomas van Aquino.
De duif rust op een kruis : Reine van Alicië.
De duif houdt een olijftak in zijn bek : Benedictus XI, paus.
De duif spant een sluier boven het hoofd van de heilige: Aldegonde van Maubeuge.
Twee duiven : Loup van Sens.
Twee duiven, maar op het hoofd : EugèneIII, paus.
Twee duiven, op een gesloten boek: Joachim, vader van de Maagd Maria.

 

De patroonheiligen van de duivenliefhebbers...(2)

In de stappen van Sint Catherine Labouré.

Bezoek aan de Meisjes van de Liefdadigheid van
St.-Vincent de Paul in Fain-les-Moutiers, in Bourgondië

De vacantieroute heeft nogal verrassingen in petto!

Sta mij toe u een stopplaats in Bourgondië voor te stellen. Laten we halt houden voor Dijon, in Semur-en-Auxois, een middeleeuwse stad waar het goed is te flaneren op de oevers van de Armançon. We zijn aan de grens van de Yonne en de Côte d'Or.

Laten we de weg van Epoisses nemen. Koningin Brunehaut hield ervan daar te verblijven met haar kleinzoon. Geschiedenis, gastronomie en...duivenliefhebberij ! Eén van de torens van het kasteel van Epoisses is een duiventil met 3000 hokken, wat u een klein idee geeft van zijn belang.

Zeg mij de vorm van jouw duiventil, ik zal je zeggen wie je bent...

De weg van de schoolkinderen gaat langs Bard-les-Epoisses. Als u door het dorp gaat, zal u minstens drie duiventillen gelijkend op een toren, bemerken. In het voorbjgaan zal u Jean-Claude Mignot groeten wiens boerderij voorzien is van een zeer oude duiventil, een zeer groete vierkantige toren met 1300 hokken. Deze duiventil is, zoals alle anderen, gebouwd in steen van het land van de kalk 'die komt van de berg hiernaast'. De platte dakpannen werden doorgaans gemaakt in Moutiers-St.-Jean, juist naast Fain-les-Moutiers, de geboorteplaats van Sint Catherine Labouré. De omgeving van M. Mignot onderhoudt de liefde voor het patrimonium.

Waarom torens, de één rond, zoals in Epoisses, de andere vierkantig?
De ronde duiventil betekent dat het een domein is dat juridictie heeft over de anderen. De vierkantige torens behoren tot de boeren.
Men vertelt dat voor de Revolutie alleen de heren beschikten over duiventillen.
Ga maar een naar de zusters van Fain-les-Moutiers; ze zullen u alles vertellen over de duiventillen uit de omgeving: ze hebben de Boerderij Labouré gekocht, de boerderij van de ouders van Sint Catherine met haar befaamde duiventil.

Het huis van Sint Catherine in Fain-les-Moutiers.

Sint Catherine werd geboren in een welgestelde boerderij, typisch Bourgondisch, de poort in de vorm van een portaal. Men kent Catherine Labouré beter als de Zuster aan wie Maria de befaamde 'Miraculeuze Medaille' rue du Bac, in Parijs, geïnspireerd heeft. Als residentie van een gemeenschap van de Meisjes van de Liefdadigheid van St. Vincent de Paul, werd de boerderij in 1964 herdoopt in "Maison-Sainte-Catherine" omwille van haar herbestemming : opvang- en verzorgingtehuis. De zusters krijgen er jongerengroepen uit de buurt over de vloer voor geloofsbelijdenissen, vormsels en bezinningen.

Thuisverpleegsters sind de XVIIde eeuw.

De Meisjes van de Liefdadigheid van St. Vincent de Peul zijn verpleegsters uit roeping. Met zijn vieren schitteren ze in de omgeving van Fain-les-Moutiers. De zusters verzorgen bejaarde mensen in het bijzonder; voor zij die meer afhankelijk zijn, verstrekken ze palliatieve zorgen. Sint Vincent de Paul wilde dat men de bejaarde mensen bij hen thuis zag.

Sint Vincent de Paul sprak over 'seminarie' voor zijn Meisjes van de Liefdadigheid en niet over 'noviciaat'. Wat is het verschil? Dit deed zich voor in de jaren 1630. Sint Vincent was een zeer goede vriend van Sint François de Salle. Deze heeft een religieuze orde willen stichten die de zieken ging bezoeken; zo zijn de Visitandines geboren. Het was een vorm van religieus leven dat in die tijd niet gedaan werd: de nonnen zaten achter tralies. St Vincent de Paul heeft dus van die ervaring van St François de Salle geprofiteerd.

Religieuze of apostolische orde? De aard van de geloftes maakt het verschil uit.

Onder de impuls van Louise de Marillac, medestichtster van de gemeenschap in 1633, besloot St Vincent de Paul dat de Meisjes van de Liefdadigheid 'meisjes die kwamen en gingen' zouden zijn. Anders gezegd, de zusters zouden geen traditionele geloftes afleggen en zouden niet gelijkgesteld worden met de religieuzen die uit traditie opgesloten waren.

Het is daarom dat vele termen in het vocabularium van de orde de zusters van het religieuze aspect onderscheiden. Nochtans moet men weten dat St Vincent de Paul zijn 'meisjes' vroeg religieuzer te zijn dan de religieuzen, omdat ze kwamen en gingen ten dienste van de armen. Vandaar dat er geen sprake mocht zijn van 'noviciaat', omdat de Meisjes van de Liefdadigheid niet de 'novicen' zijn van een congregatie, maar zusters die 'komen en gaan'. Dus was er toch een periode van opleiding nodig die men 'seminarie' noemde.

De Meisjes van Liefdadigheid van St. Vincent de Paul behoren tot een apostolische orde; het is geen religieuze orde. Ze leggen private geloftes af die ze elk jaar vernieuwen op de dag van de Maria-Boodschap. Ze leggen geen eeuwige geloftes af zoals de andere religieuzen. Het is een zeer belangrijk verschil. Dat was het engagement van Sint Catherine Labouré.

De Parijse vrouwen noemden Catherine Labouré 'de zuster van het hoederhof'.

Twijfel niet om het geboortehuis van Sint Catherine te bezoeken in Fain-les-Moutiers. Alles ademt er sereniteit en ernst.

Catherine is geboren in de maand mei 1806; men zal dus binnenkort de tweehonderd jaar van heer geboorte vieren. De boerderij is zeker veek ouder. Ze wordt in staat bewaard door de zusters, met de kamer van de ouders en de wieg van Sint Catherine. Ernaast, de broodoven, de bakkerstrog. En de ladder die naar de zolder gaat waar Catherine, haar broers en zussen sliepen. De keuken naast het grote vertrek waar de bewoners samenkwamen.

De stamboom, de familiefoto's. Klompen, van de kleinste tot de grootste, gegroepeerd rond de schoorsteen herinneren eraan dat Pierre Labouré - seminarist die kweker geworden was - en Louise Magdelaine Gontard - leerkracht van opleiding - zeventien kinderen hebben gekregen waarvan tien overleefden. Er zou slechts één tak van afstammelingen overblijven : de familie Carrelet de Loisy.

De enige ontspanning van Catherine : de duiventil.

De sportievelingen zullen de molenaarsladder opgaan om binnen te gaan in de duiventil van Sint Catherine. Een kathedraalvertrek met zijn houten beuk en zijn alfhonderd hokken.

Een vierkantige toren die dienst deed als duiventil, getuigt dat de vader van Catherine een edelman in de streek was, dat hij een belangrijk landbouwbedrijf bezat. In de tijd van Sint Catherine werden duiven gekweekt voor hun vlees. Het was een niet te verwaarlozen bron van inkomsten voor de boeren. Bovendien was de duivenmest een natuurlijke en opmerkelijke mest voor de teelten.

Men moet weten dat bepaalde boerderijen als stopplaatsen fungeerden voor de postduiven, een vorm van luchtpost 'avant la lettre'. Merk op dat men nog niet 'met de duiven speelde' : de duivensport, zoals wij die kennen, is verschenen in 1850.

Bij het zien van de duiventil van Labouré, even groot als een middeleeuwse toren, zal u beter inzien hoe de jeugd van Sint Catherine er uitzag, namelijk een zaak van 700 duiven verzorgen. Het was de enige ontspanning tot aan het einde van haar leven. In Parijs herinnerden de duiven van het hoederhof haar aan haar kindervreugden en leidden haar gedachten af van de 'oude grompotten' die ze verzorgde, zoals geschreven staat in een krant voor duivenliefhebbers.

Sint Catherine, beschermster van de duivenliefhebbers.

Het standbeeld van Sint Catherine Labouré staat in vele duiventillen in België en naburige gebieden. Men hoopt op een dag Catherine te erkennen als officiële 'patroonheilige' van de duivenliefhebbers, ter herinnering aan haar vreugede omgeven te zijn door duiven. En om de trouw van de duivenliefhebbers te belonen die haar tussenkomst aanroepen sinds een vijftigtal jaren.

Adres Maison Ste Catherine,
Centre de soins et d'accueil
21500 Fain-les-Moutiers, Frankrijk

Het bezoek gebeurt overdag, na afspraak.
tel. 0033 380 96 70 65
email : Soeur Monique Forgeat
monique.cieFdlc@wanadoo.fr